14 stycznia 1770

Moje pierwsze nadające się do publikacji opowiadanie quasi-historyczne, o moich ulubionych Czartoryskich. Daty jak najbardziej prawdziwe, jak również wszystkie postacie, które jednakowoż wcale nie musiały wstąpić w tym miejscu, w tym czasie... Sympatia do BKW Krasickiego jednak zwyciężyła i absolutnie nie mogło go tu zabraknąć.

14 stycznia 1770

    W chwili, gdy wchodzili do gabinetu cara, natknęli się na wysokiego mężczyznę w ubraniu cywilnym, o silnie zaznaczonych, wysuniętych naprzód szczękach, które nie psując harmonii całej twarzy, dawały jej jednak szczególną moc i wyrazistość.

        - Kto to jest? – spytał Borys Drubecki swego towarzysza.

       - To jeden z najwybitniejszych, choć moim zdaniem najmniej sympatycznych ludzi, jakich znam – nasz minister spraw zagranicznych – Polak, książę Adam [Jerzy] Czartoryski. Tacy ludzie rozstrzygają o losach narodów.

 Lew Tołstoj, Wojna i pokój

                Czternasty stycznia roku pańskiego 1770 był jednym z najmroźniejszych dni w roku. Słońce wisiało na niebie blade i maleńkie, chorowite. Książę Adam Kazimierz wpatrywał się w nie intensywnie. Bezpośrednio nie kaleczyło oczu tak bardzo, jak gdyby wpatrywał się w zalegający na ziemi śnieg. Ten spadł dawno temu, jeszcze przed Nowym Rokiem. Gdyby zbyt długo nań spoglądać, mężczyzna był pewien, że mogłoby to skończyć się trwałą ślepotą. Pomyślał sobie, tupiąc z niecierpliwością lewą nogą, iż może warto byłoby zaryzykować? W końcu wtedy nie musiałby patrzeć na dziecko tego rosyjskiego lisa, dwulicowego posła Nikołaja Repnina…

                Westchnął głęboko. U jego boku, pokornie się ukłoniwszy, stanęła służąca, prosząc na obiad. Izabela musiała zatem rodzić już trzecią godzinę…

                Przy stole panowała całkiem wesoła atmosfera. Przyjaciele żartowali sobie, by odwrócić uwagę gospodarza warszawskiej rezydencji, racząc się obficie winem. Całkiem udawały im się te zabiegi, póki do ich uszu nie doszedł przeraźliwy, rozdzierający duszę kobiecy wrzask.

                - Cóż, to chyba znaczy, że Izabelka ma jeszcze dużo sił, czyż nie? – Jako pierwszy odezwał się siedzący najbliżej Adama Kazimierza książę biskup warmiński, uśmiechając się pogodnie.

                - Rodzi w pokoju najdalej oddalonym od sali jadalnej, drogi Ignacy… - odpowiedział Krasickiemu Czartoryski. – A zatem masz rację – dodał bardziej dziarskim tonem. – Panowie, zjedzmy i przenieśmy się do bawialni na piętro. Może partia cribbage’a? Co ty na to, Ignasiu?

                - Nadmiernie wystawiasz ostatnio moją cierpliwość do ciebie na coraz liczniejsze próby – odparł ze śmiechem. – Nie, dziękuję, popatrzę tylko na wasze wesołe zawody, jeśli pozwolicie.

                - Otrzymasz ode mnie ten przywilej – mruknął Adam Kazimierz, na powrót pochmurniejąc.

                Zazwyczaj pogodnego usposobienia, nie mógł pojąć, co dzieje się tego dnia w jego głowie. Czyżby popadał powoli w obłęd? Dokładnie półtora miesiąca temu świętował trzydzieste piąte urodziny. Skąd nagle wezbrało w nim tyle żółci? Nie mógł pojąć, dlaczego na nowo odezwała się w nim złość na Krasickiego. Słynący z ciętej riposty duchowny dawno już stał się ulubieńcem Stanisława Augusta Poniatowskiego. Króla Stanisława. Króla Antosia, jak zwykła mawiać o nim Izabela…

                Gdy towarzystwo przeniosło się na górę, Adam Kazimierz zrezygnował z partii karcianej. Sięgnął po pierwszą lepszą książkę, a później wyciągnął się spokojnie na szezlongu, pod czujnym okiem Ignacego. Otworzył tom, będący Jeruzalem wyzwoloną, na bądź jakiej stronie i wbił spojrzenie w tekst poematu, choć nie rozróżniał liter. Na dworze już pociemniało. Wraz z mrokiem wzmógł się niepokój w sercu księcia. Musiał za wszelką cenę się uspokoić. To szaleństwo, przecież zapierał się rękoma i nogami, by tylko nie zostać osadzonym na tronie Rzeczypospolitej Obojga Narodów! Wiedział, że nie podoła dźwignąć państwa do pionu. Ale czy poszłoby mu gorzej od Antka?

                Przymknąwszy oczy, widział wnętrze warszawskiej katedry. Koronacja Poniatowskiego. Święto jedyne takie. Muzyka organów i głos chłopięcego chóru nadawały wszystkiemu znacznie więcej patosu niż potrzeba było rzeczywiście. Wszechobecne czerwień, purpura i złoto mdliły już wciąż trzydziestoletniego Kazimierza. Był już znużony wszystkimi tymi ceremoniami, a do zachodu słońca pozostało jeszcze tak dużo czasu…

                Msza wreszcie dobiegła końca, król złożył chyba po raz setny przysięgi, których słowa nie docierały nawet do uszu Adama Kazimierza. Ludzie zaczęli ustawiać się w długiej kolumnie, by ucałować pierścień nowego monarchy i powiedzieć mu kilka miłych słów.

                Gdy ojciec Adama Kazimierza, książę August Czartoryski stanął przed swoim niecierpliwiącym się synem, jego twarz była tak czerwona jak szaty świeżo upieczonego władcy. Chwycił latorośl silnie za ramiona i szarpnął nim. Zdziwiony takim zachowaniem, Adam Kazimierz nie potrafił wydusić z siebie ani słowa. August też chyba miał jakiś problem z mówieniem. Cedził wyrazy przez silnie zaciśnięte szczęki, a gdy udało im się opuścić usta seniora Czartoryskiego, były porwane i przesączone wściekłością.

                - Popatrz, durniu… Teraz on ma koronę na głowie… I dobrze mu w niej…!

                - Ależ ze mnie paskudny gospodarz! – zawołał Adam Kazimierz, zrywając się w tej chwili z okupowanego szezlonga. Wypuszczona z rąk książka wylądowała z hukiem na dywanie. Mężczyzna nie zwrócił na to najmniejszej uwagi. – Może naleweczki, panowie?

                Milczący Ignacy zgodził się po dłuższej chwili świdrowania przyjaciela mocnym spojrzeniem ciemnogranatowych oczu. I co tak się gapi? Jakby był lepszy, jakby nie był rok młodszy od Adama Kazimierza, tylko dwadzieścia lat starszy i pozjadał wszystkie rozumy! Jeśli chodziło mu o hipokryzję Czartoryskiego, to biskup nie miał prawa rzucać kamieniem. Sam doskonale widział wszystkie wady króla, ale radośnie mu przyklaskiwał, marszcząc brwi dopiero za plecami Stanisława Augusta. Co więcej: bronił go przed wszelkimi zarzutami szlachty! Adam Kazimierz jeszcze nie stał się tak perfidny. To prawda, dzisiaj ciężko radził sobie ze swoimi uczuciami, z urazami, jakie powróciły, nie wiadomo dlaczego akurat teraz, ale na dworze zawsze potrafił się opanować.

                Po którejś z partii gry, książę gospodarz nie wiedział, której, bo alkohol zrujnował już doszczętnie jego przyjaźń z liczbami, do pomieszczenia weszła gosposia, meldując o stanie zdrowia księżnej. Póki kobieta się nie pojawiła, Adamowi Kazimierzowi niemal zupełnie udało się zapomnieć, co działo się w gościnnym na parterze i prawie uspokoić. Teraz wszystko wróciło.

                - Więc ile jeszcze mamy czekać, by przywitać się z nowym Czartoryskim? – zagadnął służącą jeszcze bardziej wstawiony niż gospodarz Adam Naruszewicz. – Pewnie już w łonie obmyśliło strategie naprawy Rzeczypospolitej i gdy tylko nauczy się mówić, opowie nam o swoich planach odmiany świata! – rozgadał się, co było u niego najzupełniej typowe.

                - Chyba że więcej ma z Flemingów – wtrącił niby zdawkowo Bohomolec.

                - Oby – skwitował krótko Adam Kazimierz. A więc prawda dotarła również do uszu ojca Franciszka…

                Nie, żeby Adam Kazimierz kiedykolwiek w tej sprawie kogoś okłamał. Zdawało się, że akceptował fakty. Sam przecież stał za błogosławionym stanem Izabeli. To on prosił, by żona zbliżyła się do Repnina. Zdawał sobie sprawę z ryzyka, bo Izabela zawsze bardzo angażowała się we wszelkie zabawy, a ta – w kobiecego szpiega – najwyraźniej przypadła jej do gustu jeszcze bardziej niźli wcześniejsze. Jeszcze gorzej było z samym posłem, bo o ile młoda księżna traktowała romans z typowym dla niej przymrużeniem oka, to Repnin najwyraźniej z Izabelą wiązał wiele nadziei.

                Ledwie gosposia opuściła pokój, znów do niego wróciła, uśmiechając się szeroko.

                - Chłopiec, silny jak tur! – zawołała.

                Panowie zerwali się na równe nogi.

                - Spokojnie, kawalerowie… - Adam Kazimierz wyciągnął przed siebie ręce. Spoglądali na niego wyczekująco. Boże drogi, chyba nie chcieli mu winszować? – Zaraz napijemy się szampana. A ty, moja droga… - Podszedł do służącej i wyciągnął ją na korytarz. – Proszę powiadomić księcia Repnina.

               

                Dochodziło pół do trzeciej, gdy pod rezydencję zajechała czarna kareta, ciągnięta przez dwa silne, równie czarne ogiery. Zanim stangret zdążył dobiec do drzwi powozu, te już się otworzyły. Repnin zeskoczył ze schodków i w biegu poprawiał przekrzywioną perukę.

                Wszystko to obserwował stojący przy parapecie Adam Kazimierz. Wizyta nie trwała długo. Przed trzecią poseł opuścił rezydencję Czartoryskich i książę miał nadzieję, że nigdy nie będzie musiał już gościć w swoich progach rosyjskiego dyplomaty.

                Wróciwszy do swojej sypialni, nie mógł zasnąć aż do świtu. Wcześniej nawet lubił Nikołaja. Co się zmieniło?

                Zrozumiał, gdy dwa dni później uznał, że może patrzeć już na Izabelę i zmusił się do jej odwiedzenia.

                Jej apartament był urządzony cukierkowo, co bardzo dobrze do niej pasowało, przynajmniej według męża, który od jakiegoś czasu zaczął uważać Izabelę za słodki karmelek, może krówkę (z powodu dziecinnej naiwności albo głupiej wiary w ludzką bezinteresowność, sam nie wiedział), opakowany jednak w wyjątkowo brzydki papierek. Na ścianach dominowały błękity, tak jak i w wazonach, w których ułożono kompozycje z dopiero co przysłanych bukietów. Izabela leżała w łożu z odsłoniętym białym baldachimem, czytając jeden z tych niemądrych romansów, z których tak lubił się naigrywać. Nie zwróciła uwagi, gdy wszedł do sypialni. Czy był to jawny manifest? Dopiero gdy usiadł obok niej, odgarnąwszy na bok bladoróżową pościel, odłożyła książkę i spojrzała mu prosto w oczy, bez śladu uśmiechu.

                Zamrugał, wstrząśnięty. Chciał przetrzeć oczy, ale nie chciał sprawiać żonie przykrości. Nie dowierzał jednak temu, co widzi. Izabela, w ciągu tych trzech dni, kiedy się nie widzieli, wypiękniała!

                Dziecięce okrągłe policzki należały już do przeszłości. Męczący, wielogodzinny poród sprawił, że rysy kobiety – bo teraz z pewnością nie wyglądała na dziecko ani trochę! – uległy wyostrzeniu. Oczy, zawsze duże, były jeszcze większe i patrzyły na męża z jawną prowokacją. Ciemne włosy, rozsypane na przykrytych białą koszulą ramionach, chyba zgęstniały, a uszy – czy to w ogóle było możliwe? – stały się mniej odstające? Co prawda na czole pojawiła się pierwsza, delikatna zmarszczka, a dziobowate blizny po ospie nie wyparowały, ale w porównaniu z tym nieszczęsnym dziewczęciem, jakie zwykł widywać kiedyś Adam Kazimierz, była to diametralna różnica!

                - Czy łaskawie odezwiesz się do mnie jeszcze kiedy? – spytała dosyć oziębłym tomem. – Jeśli nie masz takiego zamiaru, drogi mężu – powiedziała z naciskiem – pozwól, iż wrócę do przerwanej lektury.

                - Izabelko… - Chwycił ją za dłoń, którą sięgała po książkę. Zamarła ze spojrzeniem wbitym w kołdrę. – Izabelko – powtórzył z czułością. – Jak się czujesz?

                - Źle – powiedziała cicho. – Czekałam na ciebie. Obiecałeś, że przy mnie będziesz. Uważałam cię za swojego przyjaciela, a ty zostawiłeś mnie w chwili największej samotności. – Szczerość w jej głosie zraniła serce Adama Kazimierza. Zrozumiał, że popełnił błąd. – I po coś wołał Repnina? To nasze dziecko, nie jego. Chyba, żeś się wycofał z umowy. Ale miałam cię za odważnego człowieka, za bohatera, a ty…

                - Nie, Izabelko, spokojnie. To nasze dziecko – powtórzył i nagłe wzruszenie objawiło się wielką kulą narastającą w gardle. Uspokoił się dopiero, gdy żona odwzajemniła uścisk dłoni. – Dobrze, że znowu jesteś przy mnie, bo ostatnie dni były szalone… Ogłupiałem już chyba do reszty…

                Zrobiła zabawną minę, marszcząc całkiem zgrabny nos. Najwyraźniej biła się z myślami. Wreszcie westchnęła cicho.

                - Nie powinieneś obrażać najwierniejszego mi mężczyzny, Adamie Kazimierzu. Nie pozwalam ci na to, mimo że czasem istotnie zachowuje się niestosownie do swojego statecznego wieku… Jak skończony dureń… Służąca mi doniosła, że w dzień porodu byłeś tak pijany, że kazałeś jej brać kosz wiklinowy i przystrajać kwiatami…

                Adam Kazimierz zaczerwienił się delikatnie, będąc tak besztanym.

                - … Naprawdę chciałeś włożyć tam dziecko i wysłać do rezydencji Repnina?

                Skinął głową.

                - Dopiero Ignaś przemówił mi do rozsądku – przyznał się ze skruchą.

                - A wiesz, że to brzmiało tak, jakbyś był zazdrosny? – w jej tonie, zamiast urazy, zabrzmiał dobrze znany mężczyźnie flirt. Uniósł brwi, bo nigdy wcześniej nie próbowała z nim tak pogrywać; wszystkie dwuznaczne rozmówki urządzała sobie z każdym innym mężczyzną, nie śmiejąc bawić się w ten sposób z mężem. Już miał jakoś to skwitować, kiedy wpadła mu w słowo. Chyba pojęła znaczenie tego, co właśnie zaczęła. – Idź może obejrzeć swojego pierworodnego. Nie przystoi ojcu taka izolacja. W końcu to twój następca!

                - Jerzy – powiedział cicho książę, nie mogąc powstrzymać uśmiechu, jaki wpełzł mu na twarz.

                - Adam Jerzy – poprawiła go żona.

                Od tej pory niemal nie rozstawał się z niemowlęciem. Nosił go po całym domostwie, pokazywał widoki za oknem, czytał nawet odpisane bajki wujka biskupa Ignasia, ale gdy doszedł do trzeciej, przestał. Boże drogi, co też drzemie w tym biskupie! Trzeba będzie zabronić czytania dzieciom jego dziełek, bo jeśli wyrosną na tym gruncie, zaczną popełniać samobójstwa jeszcze w wieku nastoletnim!

                - Będziesz wielkim człowiekiem, Adamie Jerzy – mówił Czartoryski, wpatrując się w śniadą buźkę potomka. Z przykrością przyjął do wiadomości, że chłopiec nigdy nie będzie do niego fizycznie podobny. Każdy niewtajemniczony, lecz uważny obserwator, od razu zrozumie, że ciemną płeć oraz o wiele za długi i za ostry jak na niemowlę nos, nie odziedziczył po przodkach herbu Pogoń. Ale od tego czasu Adam Kazimierz nigdy ani słówkiem nie zająknął się, że Adam Jerzy nie jest jego prawdziwym synem. Wielu uznawało famę o ojcostwie Repnina za zwykłą plotkę, skierowaną przeciwko Familii przez wrogie stronnictwa. – Wszystko będzie dobrze, zobaczysz…

                Podszedłszy do okna, ojciec synem zerknęli na krajobraz zimowego ogrodu. Okryte szczelnie białą zmarzliną kikuty roślin skojarzyły się Adamowi Kazimierzowi z obecną sytuacją Rzeczypospolitej. Czasy saskie sprowadziły do kraju wieloletnią zimę. Czy gdyby Adam Kazimierz odważył się przyjąć koronę, potrafiłby przywołać doń wiosnę?

                Coś mówiło księciu, że prawdziwa zima jednak jeszcze nie nadeszła. Ale odrzucił te myśli na bok. Adam Jerzy zaczął głośno płakać w ojcowskich ramionach. Kołysząc dziecko, Czartoryski skierował swe kroki do apartamentu Izabeli.

                Jakże ona wypiękniała! Może – tym razem wspólnie - postarają się niebawem o towarzystwo dla Adama Jerzego?